LỊCH SỬ CHÙA QUỐC ÂN
I. VỊ TRÍ GIỚI HẠN
Chùa Quốc Ân thuộc làng Trường Cửu, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên, cách thành phố chừng ba bốn cây số. Chùa dựng trên một khoảng đất cao, hướng mặt về phía Tây đối chiếu với núi Kim Phụng, phía trái tiếp giáp với núi Ngự Bình, và phía phải kế cận với bãi đất Ba Đồn chỗ chôn rất nhiều mồ mả. Phía trước là con đường ăn thông về núi Ngự Bình. Phía sau tiếp giáp với những bãi đất hoang và xa hơn nữa là đường thông về An Cựu.
II. CẢNH TRÍ
Vào chùa phải đi ngang qua bốn cột trụ lớn, qua khỏi cửa chùa là cả một cái sân rộng. Tục truyền, chỗ sân ấy là chỗ dựng ngọn tháp Phổ Đồng của ngài Nguyên Thiều; nhưng sau bị quân Tây Sơn phá hủy (khoảng 1528-1802) nên bây giờ chỉ còn đám đất không. Chùa Quốc Ân xây kiểu chữ khẩu, theo kiến trúc xưa của người Trung Hoa, ở giữa là một cái sân nhỏ, xung quanh bốn gian nhà tiếp giáp nhau, gian trước là chánh điện thờ Phật, các vị Bồ-tát, cùng các vị Tổ khai sơn. Hai bên có hai liêu lớn là chỗ ở của vị Trụ trì và Tăng chúng. Gian bên phải là nhà Thiền, gian bên trái là nhà khách, và gian sau là nơi thờ các vị Tổ truyền thừa, cùng bổn chúng Tăng già và bổn đạo trong chùa.
III. CÁCH THỜ TỰ TRONG CHÙA
Chánh điện ba căn chia làm hai phần: Mặt trước thờ Phật và các vị Bồ-tát. Mặt sau thờ các vị Tổ sư và bổn chúng Tăng quá cố. Cách bài trí đại khái như sau: Mặt trước gian giữa và trên hết, thờ Đức Phật Thích Ca (ngồi giữa) Đức Phật A Di Đà (ngồi bên tay trái Đức Phật Thích Ca) Đức Phật Di Lặc (ngồi bên tay phải). Tầng thứ hai ở giữa thờ Đức Phật Thích Ca thuyết pháp, bên hữu thờ tượng Bồ-tát Phổ Hiền, bên tả thờ tượng Bồ-tát Văn Thù. Tầng thứ ba thờ tượng Bồ- tát Địa Tạng và ngoài hết là bàn Kinh.
Căn bên trái đứng trong nhìn ra, thờ Ngài Đạt Ma Tổ sư, căn bên phải thờ Đức Quan Thánh. Hai dãy thờ đối chiếu 10 vị Thập Điện, tiếp theo đó về bên trái thờ thập loại cô hồn và hai bên thờ ngài Giám Trai. Mặt sau cùng, căn chánh thờ vị Tổ khai sơn: Ngài Nguyên Thiều. Kế cận theo đó là bài vị các vị Tổ truyền thừa. Căn bên phải thờ bổn chúng Tăng và bên trái thờ các nhà thí chủ quá cố.
IV. LỊCH SỬ
Chùa Quốc Ân dựng lên từ đời vua Lê Huyền Tôn, niên hiệu Cảnh Trị năm thứ ba (tức năm Ất Tỵ, thứ 17 chúa Nguyễn Phúc Tần, 1665 sau Tây lịch) do ngài Thọ Tôn Hòa thượng húy Nguyên Thiều khai sáng. Lần đầu mới sang Việt Nam, Ngài ghé tại phủ Quy Ninh (Bình Định) lập chùa Thập Tháp Di Đà để làm nơi căn cứ tu hành và truyền giáo. Sau ra Thuận Hóa lập chùa Hà Trung thuộc huyện Phú Lộc bây giờ. Rồi trải qua một khoảng thời gian cũng 10 năm. Ngài lại rời chùa Hà Trung lên kinh đô Huế tạo chùa Quốc Ân và dựng tháp Phổ Đồng (tháp này sau bị quân Tây Sơn phá). Đến năm Bảo Thái thứ 10, tháng 10 ngày 19, Ngài viên tịch. Hiện nay tháp Ngài dựng ở một ngôi đồi nhỏ trong địa hạt Thuận Hóa, làng Dương Xuân Thượng, huyện Hương Thủy, và lấy hiệu tháp là Hóa Môn. Vua Hiển Tôn Hoàng đế có ban thụy hiệu Ngài là HẠNH ĐOAN THIỀN SƯ. Rồi từ đấy, sự truyền thừa vẫn nối tiếp từ đời này qua đời khác, cho đến đời ngài Đắc Quang, năm 1931 Ngài đứng lên trùng tu ngôi chùa ấy (năm Giáp Thân). Từ ngài Nguyên Thiều đến ngài Đắc Quang, tính lại đã được tám đời tất cả.
Ngài Tăng cang Đắc Quang ngoài công hạnh lớn trên, lại còn là một vị tu hành danh đức. Ngài viên tịch vào ngày mồng 2 tháng Giêng (năm Nhâm Tuất 1945). Tháp Ngài hiện nay dựng ở cạnh chùa về phía tay phải.
