I. Hiểu biết tổ chức GĐPT là một điều cần thiết.
Sự cần thiết càng sâu đậm hơn đối với những vị có trách nhiệm lãnh đạo tinh thần tín đồ, những vị có trách nhiệm tổ chức và điều hành thật sự tại các cấp, vì rằng:
– Gia đình Phật tử là một thực thể trong cộng đồng tôn giáo và Quốc gia: Là một thực thể trong cộng đồng tôn giáo vì đã chiếm được địa vị khá quan trọng trong các tập đoàn Phật giáo ngay từ buổi sơ khởi, đã là một lực lượng có lãnh đạo và có kỷ luật đã đóng góp rất nhiều vào hoạt động của Giáo hội. Là một thực thể trong cộng đồng Quốc gia vì là một đoàn thể thanh niên có thực lực, một đoàn thể có mặt trên toàn lãnh thổ có ý thức dân tộc và truyền thống.
– GĐPT, hiện nay là một tổ chức không còn xa lạ đối với quần chúng, một tổ chức thanh niên duy nhất có mặt từ thành thị đến thôn quê, từ cao nguyên đến duyên hải, cho đến các đảo xa xôi, và có tiếng vang ở các nước ngoài.
Trong lúc các đoàn thể thanh niên Phật tử khác chỉ thu hút một thành phần giới hạn chuyên biệt, GĐPT là nơi đã qui tụ hầu hết mọi thành phần của xã hội: học sinh, sinh viên, quân nhân, công tư chức, lao động v.v… các thành phần ấy đã sống rất hòa hợp và mật thiết mà không hề mảy may có niệm phân biệt giai tầng xã hội.
Nói về tổ chức, thì GĐPT là một tổ chức qui mô, có Nội qui hoạt động thống nhất và các Huynh trưởng điều khiển đều phải qua khóa huấn luyện để thực hiện sự thống nhất ý chí, tư tưởng và hành động, GĐPT đã có một mục đích và những phương pháp giáo dục riêng biệt hợp khế và hợp cơ, đưa tinh thần Phật giáo vào nếp sống hằng ngày của từng lớp tuổi.
GĐPT là một tổ chức hướng về sự giáo dục thanh thiếu nhi theo tinh thần Phật giáo. Hiểu biết GĐPT để giúp đỡ sự phát triển cho tổ chức ấy, và khuyến khích những hoạt động, san bằng những bất đồng của nhiều lớp tuổi và hơn ai hết, cán bộ Giáo hội lại cần hiểu thấu đáo để đôn đốc kiểm soát sinh hoạt của tổ chức theo đúng với tinh thần đã đề ra.
II. Cương vị của GĐPT trong giáo hội.
Trước năm 1964, tổ chức GĐPT thống thuộc vào các tập đoàn cư sĩ của các phần. Mỗi phần có 2 Ban Hướng dẫn riêng, có hệ thống quản trị riêng về mọi mặt. Điều này là kết quả tất nhiên khi các tập đoàn do hoàn cảnh và thời cuộc chưa thống nhất được. Tuy thế, tinh thần thống nhất đã được thể hiện trong GĐPT: họ đã có những hội nghị mang sắc thái toàn quốc, họ hoạt động chung một qui chế, và hình thức của họ cũng đã phản ánh được sự thống nhất rồi: Màu cờ, màu áo, chương trình tu học.
Sau khi Giáo hội thống nhất vào năm 1964: khi các tập đoàn trong kỳ Đại hội Thống nhất nhất cuối năm 1963 và đầu năm 1964, khai sinh GHPGVNTN thì GĐPT cũng đã thực sự thống nhất lại. Gia đình Phật tử là một vụ thống thuộc vào Tổng vụ thanh niên của Viện Hóa Đạo.
Ban hướng dẫn GĐPT tại các phần (Trung Nam Bắc) đã giải tán; để Ban Hướng dẫn Trung Ương GĐPTVN trực tiếp điều khiển các tỉnh.

III. GĐPT trong lòng dân tộc.
– Hiện trạng thanh thiếu nhi Việt Nam: Các hiện trạng ấy thực là bi đát. Bi đát vì đời sống của họ đang đối diện với một tương lai mù mịt do chiến tranh dai dẳng tàn phá đất nước, và do nếp sống xã hội gây ra. Hàng ngũ thanh niên thì con đường duy nhất là chiến trường, một chiến trận không biết mà mạng sống như treo trên sợi tóc, hàng ngũ thiếu niên thì thiếu sự giáo dục tinh thần nên sống bê tha, không chí hướng và viễn ảnh tương lai gần nhất là quân trường. Hàng ngũ nhi đồng chẳng tốt đẹp gì hơn. Đa số dân chúng nghèo nàn lo sự sinh sống, trường học thiếu thốn nên con em không được giáo dục. Đầu đường, xó chợ, các hẻm phố, tivi công cộng, hành lang các rạp hát, các nơi có xe Mỹ đậu là đám đất tập trung và môi trường phá sản của thiếu nhi. Con số thiếu nhi phạm pháp càng ngày càng tăng làm cho những ai nặng lòng với tiền đồ dân tộc lo ngại. Nếu tình trạng này còn tiếp diễn thì tương lai của đất nước chẳng biết sẽ đi về đâu?
– GĐPT, nơi giáo dục thanh thiếu thi: trong cái viễn ảnh mờ mịt ấy, GĐPT là nơi giáo dục thanh thiếu nhi, tạo cho thanh thiếu nhi có một lý tưởng sống phù hợp với truyền thống dân tộc. Những phương pháp mà GĐPT áp dụng nhằm đáp ứng sự phát triển về thể chất và tinh thần và hướng dẫn họ về con đường thiện.
– Trong tương lai: GĐPT sẽ là một lực lượng chính yếu kiến tạo lại xóm làng, đất nước trong thời hậu chiến. Với sự hiện diện của họ trong các thôn xóm, với những khả năng mà họ đã và đang được un đúc, với con số đoàn viên to tát sẽ được giải ngũ khi chiến tranh chấm dứt, GĐPT sẽ đóng góp đắc lực cho chương trình kiến tạo đất nước.
IV. Sự đóng góp của GĐPT.
Chúng tôi muốn nói đến những sự đóng góp hết sức đặc biệt trong các cuộc vận động mà Phật giáo khởi xướng. Trong những cuộc vận động này, GĐPT đã góp nhiều xương máu, nhiều mồ hôi và nước mắt. Huynh trưởng Phan Duy Trinh ở Huế là nạn nhân đầu tiên của chế độ Ngô Đình Diệm năm 1955. Nhiều Huynh trưởng và đoàn sinh đã bị lừa đi di dân tại các Dinh Điền, nhiều Huynh trưởng và đoàn sinh bị bắt bớ và tù đày, bị khủng bỏ đàn áp đến mang thương tích suốt đời. Trong số những Thánh Tử vì đạo đã có hơn 5 vị xuất thân từ GĐPT.
KẾT LUẬN
GĐPT là một lực lượng trong hiện tại — thì tăng cường hoạt động Giáo hội — trong tương lai thì là một lực lượng tiếp nối. Ngay trong hiện tại rất đông Huynh trưởng là cán bộ của các cấp Giáo hội, một số Tăng Ni hiện đang phục vụ đắc lực cho Giáo hội cũng đã được đào tạo từ lò đúc GĐPT.
Lo cho tương lai của đạo, không thể nào không lo tổ chức GĐPT vậy.