Tôi vốn mê đọc sách từ nhỏ, ngày ấy khi gia đình còn ở quê những lúc có cơ hội được lên thị xã ở nhà ông cậu đang làm công chức ở Ty Thanh Niên. Buổi tối chú em đồng trang lứa dắt tôi đi dạo phố thị xã, phố xá ở tỉnh lẽ thì cũng nhỏ hẹp, người hay xe cộ trên đường cũng không đông đúc lắm, nhưng với tôi được chiêm ngưỡng những dãy phố với tràn ngập ánh đèn điện xanh vàng tím đỏ nhấp nháy tạo nên một vẻ đẹp lung linh đầy màu sắc cũng đã cuốn hút tôi mãnh liệt. Ở nhà quê hồi đó làm gì có điện, tối đến cả nhà thắp độc nhất một cây đèn dầu, cả nhà ngồi quây quần dưới ánh đèn, tôi ngồi học, mẹ tôi ngồi khâu vá, chị tôi đan len dưới vầng sáng của cây đèn đó, trong khi ngoài trời tối thui chỉ có tiếng lá xạc xào trong gió và tiếng ếch nhái kêu râm ran ngoài cánh đồng phía xa. Thế nên lâu lâu được lên tỉnh được ngắm phố xá, ánh điện sáng trưng như thế thì thật là thích thú!.
Thường thì chúng tôi cũng đi loanh quanh vài con phố rồi ghé vào một vài hiệu sách, tôi bị hút hồn vào kệ sách trước cửa hiệu sách là nơi trưng bày sách cho thiếu nhi. Chao ôi, vô số sách hoạt hình có, truyện tranh có, truyện chữ có với nhiều thể loại như truyện cổ tích, truyện thần thoại, truyện cao bồi, truyện trinh thám… có đủ cả. Có những quyển sách nghe đề tựa rất hấp dẫn nhưng khi lật bìa sau để xem giá thì tôi đành ngậm ngùi đặt xuống vì không đủ tiền mua. Cuối cùng tôi cũng chỉ mua được một hai cuốn truyện tranh giá rẻ khoảng từ một hay hai đồng một cuốn, những cuốn sách hay và nhiều trang thường được bán khoảng năm đồng thì dù rất muốn nhưng tôi chịu thua vì không đủ tiền..
Lên trung học tôi càng mê đọc sách, truyện, nhà nghèo không có tiền rủng rỉnh để mua sách theo ý thích mà thỉnh thoảng có vài chục đồng thì ra hiệu sách mua sách, truyện, tiểu thuyết phục vụ cho việc học là chính như sách của nhóm Tự Lực Văn Đoàn hay các tạp chí, nguyệt san như Văn, Kiến Thức Ngày Nay, Bách Khoa… Thế nhưng, dù không có tiền nhưng để thỏa mãn thú vui đọc sách của tôi đã có nơi đáp ứng đó là các hiệu cho thuê sách. Thị xã tuy nhỏ thế nhưng cũng có vài hiệu cho thuê sách để đáp ứng nhu cầu đọc cho học sinh, sinh viên và công chức cũng như các người yêu thích đọc sách.
Nhờ các hiệu cho thuê sách mà tôi có cơ hội được đọc gần hết những tác phẩm của nhà văn Duyên Anh mà tôi rất yêu thích, từ sách viết cho thiếu nhi như Thằng Bờm, Chương Còm, Con Thúy, Bồn Lừa… sách viết cho tuổi hoa niên tình cảm nhẹ nhàng, trong sáng như Ngày Xưa Còn Bé, Lứa Tuổi Thích Ô Mai, Trường Cũ, Ánh Mắt Trông Theo, Cây Leo Hạnh Phúc, Áo Mơ Phai… hay là truyện viết về thế giới du đãng như Điệu Ra Nước Mắt, Vết Thù Hằn Trên Lưng Con Ngựa Hoang, Trần Thị Diễm Châu, Luật Hè Phố,.. mặc dù sách viết về thế giới du đãng nhưng những nhân vật chính rất nghĩa khí và cao thượng đã trở thành thần tượng của tuổi trẻ lúc bấy giờ như Trần Đại, Hoàng Guitar, Châu Kool…chỉ nêu đại khái thế thôi chứ tác phẩm của Duyên Anh mà kể ra thì một ngày không hết. Ngoài ra cũng phải kể đến những tác giả nỏi tiếng thời đó như Nhã Ca, Túy Hồng, Mai Thảo, Nguyễn Thị Thụy Vũ, Nguyễn Thị Hoàng, Từ Kế Tường, Mường Mán, Ngụy Ngữ, Đinh Tiến Luyện…một tác giả cũng có vài đầu sách được tôi yêu thích tìm đọc. Rồi truyện dịch các nhà văn nước ngoài nổi tiếng như Chuông Gọi Hồn Ai, Ngư Ông Và Biển Cả của Hemingay, Thằng Gù Ở Nhà Thờ Đức Bà, Những Kẻ Khốn Cùng của Victor Hugo, hoặc những sách viết về chiến tranh rất hay của Erich Maria Remarque như Một Thời Để Yêu, Một Thời Để Chết, Bia Mộ Đen, Mặt Trận Miền Tay Vẫn Yên Tĩnh, Khải Hoàn Môn…
Cả một rừng sách truyện văn học như thế quyển nào cũng hay, quyển nào cũng hấp dẫn, cuốn hút hơn tất cả với tôi thời bấy giờ là những sách viết về anh chàng điệp viên Z 28 của Người Thư Tám, nhưng tuyệt đỉnh công phu nhất là truyện kiếm hiệp của nhà văn Kim Dung.
Các nhà sách cho thuê hồi đó truyện kiếm hiệp của Kim Dung luôn chiếm số lượng cao nhất trong tất cả các đầu sách của những tác giả khác.
Tôi bị hút vào truyện kiếm hiệp Kim Dung lúc nào không biết và rồi trở thành một “tín đồ” truyện kiếm hiệp không dứt ra được. Hồi đó đi học khi nào cũng kẹp một quyển truyện kiếm hiệp giữa các sách vở và rồi tranh thủ đọc ngày, đọc đêm, đọc bất cứ lúc nào và ở đâu. Thậm chí lúc thầy giảng bài cũng lấp ló cuốn kiếm hiệp dưới học bàn đọc lén hoặc lúc đang ăn thì vừa nhai cơm vừa “luyện” Thiết Sa Chưởng hay luyện Nhất Dương Chỉ… Có lúc vừa trùm mền trong chăn ấm trong những đêm đông lạnh giá vừa say mê với cảm xúc buồn vui, thương ghét cùng với những cuộc tình thật éo le và lãng nạn của anh chàng Dương Quá với Tiểu Long Nữ hay say mê cuộc tình đầy bi thương của chàng Lệnh Hồ Xung người của phái Hoa Sơn với ni cô Nghi Tâm đệ tử phái Hằng Sơn, hay chuyện tình đầy nước mắt của Triệu Mẫn với Trương Vô Kỵ… vừa thương vừa ghét cô nàng vì hận tình mà trở thành kẻ sát thủ trong bóng tối Lý Mạc Sầu, say mê theo dõi hành tung của năm cao thủ võ lâm được phong danh hiệu Võ Lâm Ngũ Bá đó là Đông Tà Hoàng Dược Sư, Tây Độc Âu Dương Phong, Nam Đế Đoàn Trí Hưng, Bắc Cái Hồng Thất Công và Trung Thần Thông Vương Trùng Dương…, nghẹt thở khi đến với Hoa Sơn Luận Kiếm hay theo dõi bước chân hành tẩu giang hồ của những trang hảo hán như cặp đôi Quách Tĩnh-Hoàng Dung, hay nữ kiệt của các bang phái gồm cả đạo Hắc-Bạch, say mê và kính phục những cao thủ trong Ngũ Nhạc Kiếm Phái Tung Sơn, Hằng Sơn, Thái Sơn, Hoa Sơn, Hành Sơn… trong các tác phẩm của Kim Dung làm say mê hàng triệu độc giả Việt Nam như Hiệp Khách Hành, Thiên Long Bát Bộ, Anh Hùng Xạ Điêu, Thần Điêu Đại Hiệp, Ỷ Thiên Đồ Long Ký, Tiếu Ngạo Giang Hồ, Lộc Đỉnh Ký…
Phải nói là tôi say mê dành nhiều thời gian để đọc truyện kiếm hiệp của Kim Dung vì sức hút mãnh liệt không cưỡng nổi và cũng không thể ngưng lại được của nó, nhưng trong đó có một lý do quan trọng không kém là đọc càng nhanh trả tiền thuê sách càng ít và càng sớm được đọc bộ truyện tiếp theo.
Ký ức về tiệm sách cho thuê trong suốt những năm tháng đi học của tôi thì kể không bao giờ hết, cám ơn các tiệm sách cho thuê thời đó đã giúp cho biết bao nhiêu người thu thập thêm kiến thức vừa bổ ích, vừa giải trí hoặc chỉ đáp ứng thú vui tao nhã là đọc sách, truyện. Nó cũng góp phần vào việc phát triển văn hóa đọc một thời của nhiều tầng lớp xã hội miền Nam VN thời bấy giờ.
Sau năm 1975 loại hình hiệu sách cho thuê biến mất, trong cuộc cải cách văn hóa ở miền Nam những tháng năm sau đó sách báo xuất bản ở miền Nam đa số đều được gọi là văn hóa phẩm đồi trụy nên bị tiêu hủy hết. Thế là số phận của những hiệu sách cho thuê cũng đồng chung số phận và biến mất trong đời sống văn hóa của miền Nam.
Cám ơn những hiệu sách cho thuê hồi ấy, những kiến thức bổ ích mà tôi lưu trữ được trong tiềm thức cho đến ngày hôm nay trong đó có một phần đóng góp không ít của các hiệu sách cho thuê hồi đó. Ký ức về những hiệu sách cho thuê hồi đó dược lưu giữ trong tôi như là một kỹ niệm đẹp của tuổi học trò.
Nguyễn Ngọc Luật